De grote Cruquius machine wordt handmatig opgestart, maar als het condensor vacuüm eenmaal is opgebouwd en de machine soepel loopt, kan worden overgeschakeld op automatisch bedrijf. Om de machine volautomatisch te laten werken hebben we voorzieningen voor timing van de kleppenbeweging nodig. Hiervoor worden de katarakten, de ‘timers’, ingeschakeld. Deze zorgen voor het op het juiste moment lichten van de blokkeerpallen van stoomklep, uitlaatklep en evenwichtsklep, zodat deze geopend kunnen worden.
Het katarakt bestaat uit een bak water, met daarin een verticale cilinder (6), waarin een messing plunjer die door een gewicht omlaag wordt gedrukt. Het water kan de cilinder alleen verlaten via een kleine regelbare opening, een kraantje (4), en de plunjer daalt dus langzaam. De plunjer beweegt een stang (2) via een hefboom, als de plunjer daalt gaat de stang omhoog. Die stang licht nu eerst de uitlaat- en dan de inlaat-palhefboom, het is een kwestie van wachten, tot de plunjer zover gedaald is dat de kleppen openen. Die tijd kan mooi geregeld worden met de instelbare opening van het kraantje. Die opening kan vanaf de machinistenplaats bediend worden door de verticale stang (5). Als we nu via een extra klos op de klossenstang zorgen dat aan het eind van de pompslag de plunjer omhoog gaat via trekstang (1), staat deze weer op tijd klaar over de volgende slag. Optillen van de plunjer is makkelijk, want er kan dan water instromen via een vrij grote terugslagklep (3). Het katarakt is dus een tijdvertrager, de mate van deze vertraging is instelbaar, er is dus een regelbare pauze tussen sluiten en weer openen van een klep.
Animatie Katarakt Robert J H Gisolf
We hebben nu na de pompslag een regelbare pauze voordat de volgende cyclus begint. We kunnen dus de snelheid van de machine, dat wil zeggen het aantal slagen per minuut, regelen. Men wilde echter ook tussen stoom- en pompslag een regelbare pauze. Bij de Cruquius is die pauze nodig om de enorme pompkleppen tijd te geven om dicht te vallen. Dat kon makkelijk: bedien gewoon de blokkeerpal op de evenwichts-as met een tweede katarakt.
Animatie Katarakt Robert J H Gisolf
Het katarakt heeft minstens één moderne vorm: de automatische deursluiter of deurdranger. Die is gevuld met olie, en gebruikt een veer in plaats van een gewicht, maar daarmee houden de verschillen op.